ΕΤΗΣΙΟ ΤΑΚΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ Κ.Ε.Δ.Κ.Ε. 21-22-23 ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 2004

Ηράκλειο 21-22-23/10/2004

Θεματικός κύκλος : " Θεσμικά των Ο.Τ.Α "

Θέμα : " Μητροπολιτική Διακυβέρνηση "

Παρέμβαση Δημάρχου Ηρακλείου κ. Γιάννη Κουράκη

Αγαπητοί Συνάδελφοι

Βασικό στοιχείο που θα πρέπει να διακρίνει τόσο τη λειτουργία της Κεντρικής Περιφερειακής Κρατικής Διοίκησης, όσο και τους Αυτοδιοικητικούς θεσμούς είναι η έννοια της ποιότητας.

Ποιότητα και διαφάνεια είναι έννοιες που αλληλοσυνδέονται, αλληλεξαρτούνται και αναβαθμίζουν ουσιαστικά το ρόλο του κράτους και της Αυτοδιοίκησης.

Οι πολίτες μας απαιτούν από κράτος και Αυτοδιοίκηση ποιοτικές υπηρεσίες και διαφανή τρόπο διαχείρισης των πόρων.

Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο που πρέπει να διακρίνει τη λειτουργία των θεσμών αυτών είναι η έννοια της αποτελεσματικότητας.

Η αποτελεσματικότητα του κράτους και της Αυτοδιοίκησης είναι ικανή να διασφαλίσει την ισόρροπη ανάπτυξη όλων των περιοχών της χώρας.

Το σύγχρονο μοντέλο οργάνωσης του κράτους πρέπει να διέπεται από την αρχή της εγγύτητας και της οικονομίας των επίπεδων διοίκησης.

Το κράτος πρέπει να περιορισθεί στον επιτελικό του ρόλο για το σχεδιασμό, τον προγραμματισμό και την άσκηση του ελέγχου και της εποπτείας.

Οι περιφέρειες, ως αποκεντρωμένες και αυτοδιοικούμενες μονάδες αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες για τοπικά θέματα και υποθέσεις και υλοποιούν διάφορες δράσεις.

Το συνταγματικό πλαίσιο που προέκυψε με την αναθεώρηση του Συντάγματος το 2001 αποτελεί μια καλή βάση για να ξεκινήσει η μεταρρύθμιση του Ελληνικού Διοικητικού Συστήματος.

Το εγχείρημα είναι δύσκολο και ο σχεδιασμός πρέπει απαραιτήτως να κινείται προς την κατεύθυνση της αναδιάταξης των δυο βαθμών και την καθιέρωση της Μητροπολιτικής Διακυβέρνησης.

Μετά από τη θεαματική αναβάθμιση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης στη χώρα μας κατά τις δυο τελευταίες δεκαετίες με πολλές μεταρρυθμίσεις που μετέφεραν πόρους και αρμοδιότητες, οργάνωσαν τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και συνένωσαν τους Δήμους μέσω του ¨Καποδίστρια¨ καθώς και τη δημιουργία αποκεντρωμένων κρατικών Περιφερειών, έχουν ωριμάσει οι συνθήκες για την ολοκλήρωση των σχημάτων αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης που αρμόζουν στην ελληνική πολιτεία του 21ου αιώνα .

Μια πολιτεία σύγχρονη, αποκεντρωμένη και δημοκρατική.

Η ολοκλήρωση αυτή είναι φανερό ότι συμβαδίζει με την ανάγκη της Περιφερειακής Ανασυγκρότησης της χώρας σε λιγότερες, μεγαλύτερες και ισχυρότερες Περιφέρειες, με την αποκέντρωση της διακυβέρνησης σ΄ αυτές.

Μέχρι σήμερα οι πολιτικές για την αποκέντρωση άφησαν έξω τις μητροπολιτικές περιοχές.

Οι ευρύτερες περιοχές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης, τα πολεοδομικά συγκροτήματα του Ηρακλείου, του Βόλου, της Πάτρας και της Λάρισας αποκτούν επείγουσα προτεραιότητα.

Η άναρχη ανάπτυξη που γνώρισαν είχαν ως βασική συνέπεια τη χωροταξική, αναπτυξιακή, διοικητική και θεσμική αναντιστοιχία και τον πολυκερματισμό.

Οι διοικητικές και οικονομικές συνθήκες είναι τόσο ιδιάζουσες και τα προβλήματα ακανθώδη στα πολεοδομικά συγκροτήματα της Αθήνας, της Θεσσαλονίκης, του Ηρακλείου και των άλλων πόλεων, ώστε να επιβάλλουν μια εντελώς διαφορετική οργάνωση τόσο της αυτοδιοίκησης όσο και της διοίκησης.

Η οργάνωση αυτή πρέπει να διατηρήσει μόνο τους Ο.Τ.Α πρώτου βαθμού και κατά τα άλλα να στηριχθεί στη Μητροπολιτική Αυτοδιοίκηση ή σε Μητροπολιτικούς Συνδέσμους των Δήμων και τις αιρετές Περιφερειακές αρχές. Με καίριες και ουσιαστικές παρεμβάσεις στις υποδομές, τις μεταφορές, τις επικοινωνίες, τον κοινωνικό εξοπλισμό, τη διασπορά οικονομικών δραστηριοτήτων που αλλάζουν κυριολεκτικά τα χάρτη των αστικών κέντρων δίνεται η δυνατότητα να αναπτυχθούν σε σύγχρονη βάση για πρώτη φορά σχεδιασμένα και προοπτικά μητροπολιτικές περιφέρειες ως ολοκληρωμένα αναπτυξιακά κέντρα.

Τα οξυμένα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι μητροπολιτικές περιοχές μπορούν να αντιμετωπισθούν αποτελεσματικά από μια σύγχρονη δημόσια διοίκηση - τοπική αυτοδιοίκηση που διαθέτει πολιτική νομιμοποίηση, πόρους, λειτουργικές δομές και επικοινωνεί - συνεργάζεται με τις τοπικές κοινωνικοοικονομικές δυνάμεις.

Η οργάνωση των μητροπολιτικών λειτουργιών με τον τύπο και τη μορφή της Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης διασφαλίζει τη μεγαλύτερη δυνατή διοικητική ευρυθμία εντός οργανωτικών δομών που ανταποκρίνονται στα δεδομένα της χώρας, του Ευρωπαϊκού και Διεθνούς περιβάλλοντος, καθώς και στις προκλήσεις που καλούνται να αντιμετωπίσουν στο άμεσο μέλλον τα συστήματα Τοπικής Διοίκησης των σύγχρονων κρατών.

Η Μητροπολιτική Αυτοδιοίκηση μπορεί να ασκήσει αρμοδιότητες και λειτουργίες στους εξής βασικούς άξονες : * Αστική Ανάπτυξη - Ανταγωνιστικότητα * Χωρικός Σχεδιασμός * Κοινωνική Πολιτική * Περιβάλλον * Μεταφορές - Συγκοινωνίες * Πολιτικές έκτακτης ανάγκης και ασφάλειας.

Οι Μητροπολιτικές λειτουργίες εξυπηρετούν μια σειρά από στόχους όπως :

I) Αναπτυξιακούς στόχους

1. Εξωτερικές οικονομίες 2. Οικονομίες κλίμακας II) Κοινωνικούς στόχους 1. Αναδιανομή εισοδήματος 2. Ισότητα πρόσβασης σε υπηρεσίες και αγαθά

III) Περιβαλλοντικούς

1. Προστασία του περιβάλλοντος 2. Ορθολογική χωροθέτηση

Η τυπολογία των Μητροπολιτικών σχημάτων είναι πλούσια και ενδιαφέρουσα. Η Μητροπολιτική περιφέρεια, η μητροπολιτική υπέρ-δημαρχία, μητροπολιτικός σύνδεσμος και διάφορα άλλα μικτά σχήματα είναι μερικά απ΄ αυτά.

Είναι δύσκολο να αποφανθούμε μονολεκτικά ποιο είναι το αποτελεσματικότερο σχήμα Μητροπολιτικής διακυβέρνησης.

Όλα τα συστήματα εμφανίζουν θετικές και αρνητικές πτυχές.

Η κατάληξη στην επιλογή του προσφορότερου και αποτελεσματικότερου σχήματος θα προκύψει από τη συγκριτική αξιολόγηση τους και από τη διαπίστωση πιο σχήμα ή σύστημα υπηρετεί και επιτυγχάνει συνδυασμό στόχων, όπως :

1. Η εξασφάλιση της μέγιστης δυνατής συναίνεσης και της πολιτικής νομιμοποίησης του νέου φορέα, από την κοινωνία, τα πολιτικά κόμματα και τις κοινωνικοεπαγγελματικές οργανώσεις.

2. Η ανάληψη και άσκηση από το φορέα σημαντικών Μητροπολιτικών αρμοδιοτήτων, η απασχόληση προσωπικού και η εξασφάλιση επαρκών πόρων σε συγκεκριμένους τομείς πολιτικής.

3. Η υγιής σχέση του Μητροπολιτικού σχήματος διακυβέρνησης με την Κεντρική Διοίκηση και τους οργανισμούς που αυτό εποπτεύει.

4. Η ανάληψη και υλοποίηση από το Μητροπολιτικό σχήμα καινοτόμων ενεργειών και δράσεων, που υπάγονται στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων του.

5. Η προώθηση νέων μορφών συνεργασίας ανάμεσα σε διαφόρους φορείς του Δημοσίου τομέα, του Ιδιωτικού τομέα, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, των Ερευνητικών και Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων, των Επιμελητηρίων κ.α.

6. Η ομαλή δημιουργική και αποτελεσματική σχέση του μητροπολιτικού σχήματος διακυβέρνησης με την Τοπική Αυτοδιοίκηση . Το ζήτημα αυτό έχει άμεση σχέση με την εκπροσώπηση των αιρετών στα όργανα, τις αρμοδιότητες και τον τρόπο λήψης των αποφάσεων.

7. Η ανάπτυξη νέων και σύγχρονων μορφών δημοκρατικού προγραμματισμού, συμμετοχής και διοίκησης.

Οι Μητροπολιτικοί Σύνδεσμοι.

Διαπιστώνεται ότι στα Πολεοδομικά συγκροτήματα κυρίως της Αττικής και της Θεσσαλονίκης υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός δήμων, των οποίων η ύπαρξη κάποτε ήταν κατανοητή και χρήσιμη, αλλά σήμερα δεν μπορεί να θεωρηθεί, ότι είναι ορθολογική και αναγκαία.

Με το σχέδιο "Ι. Καποδίστριας" (ν.2539/87) δεν υπήρξαν αλλαγές στην περιοχή της Αττικής και το Πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, γιατί έμειναν εκτός ρύθμισης, ενώ στα υπόλοιπα πολεοδομικά συγκροτήματα οι αλλαγές που επέφερε ήταν περιορισμένες.

Η σημερινή συγκυρία δεν είναι θετική για να σχεδιασθεί ξανά ο χάρτης των δήμων της Αττικής και της Θεσσαλονίκης και ίσως δεν είναι και σκόπιμο. Αυτό που άμεσα, επιβάλλεται να γίνει είναι να διαχωριστούν όσες λειτουργίες αφορούν το σύνολο των πολεοδομικών συγκροτημάτων, οι λεγόμενες μητροπολιτικές λειτουργίες.

Αυτές δεν είναι δυνατόν να αντιμετωπίζονται αποσπασματικά και ευκαιριακά από τους επί μέρους δήμους. Απαιτείται λοιπόν η ανάθεση των λειτουργιών αυτών σε αντίστοιχες αυτοδιοικητικές αρχές. Συγκεκριμένα μπορούν να λάβουν την μορφή συνδέσμων.

Σήμερα, σύμφωνα με το άρθρο 102 παρ. 3 του Συντάγματος, είναι δυνατή όχι μόνον η σύσταση συνδέσμων πρωτοβάθμιων ή δευτεροβάθμιων ΟΤΑ αλλά και η συγκρότηση συνδέσμων με ΟΤΑ διαφορετικών βαθμίδων. Ακόμη οι σύνδεσμοι μπορούν να αναλάμβάνουν όχι μόνο την εκτέλεση έργων ή παροχή υπηρεσίων, αλλά τώρα πλέον και των "άσκηση αρμοδιοτήτων". Οι σύνδεσμοι διοικούνται από "αιρετά όργανα", χωρίς να εξασφαλίζεται ρητά η ανάλογη προς τον πληθυσμό εκπροσώπηση.

Οι αρμοδιότητες των Μητροπολιτικών συνδέσμων πρέπει να προσδιορισθούν με σαφήνεια και πληρότητα για να αποφευχθούν τριβές και εντάσεις μεταξύ αυτών και των δήμων. Ακόμη η διοίκηση τους πρέπει να ορίζεται με σαφήνεια.

Το καλύτερο, ίσως διοικητικό σχήμα θα μπορούσε να ήταν εκείνο που θα συνδύαζε μια ευρεία αντιπροσωπευτική συνέλευση του συνδέσμου, με ένα ευέλικτο και μικρό εκτελεστικό όργανο. Στη γενική συνέλευση θα λαμβάνονται οι βασικές αποφάσεις πολιτικού, διοικητικού και συντονιστικού χαρακτήρα και θα την απαρτίζουν αντιπρόσωποι όλων των συμμετεχόντων ΟΤΑ, ενδεχομένως μάλιστα οι ίδιοι οι Δήμαρχοι με τους αναπληρωματικούς τους. Το εκτελεστικό όργανο (μπορεί να ονομάζεται π.χ. εκτελεστική επιτροπή) και θα εκλέγεται έμμεσα από τη γενική συνέλευση του συνδέσμου.

Η άποψη για άμεση εκλογή του επικεφαλής του Μητροπολιτικού συνδέσμου και του εκτελεστικού οργάνου, ταυτόχρονα με τις δημοτικές εκλογές, προκαλεί περισσότερη προβλήματα απ'' όσα αντιμετωπίζει.

Προσφορότερη λύση είναι η μαζική και αντιπροσωπευτική γενική συνέλευση του συνδέσμου να εκλέγει η ιδία τον πρόεδρο της μεταξύ των μελών της, στο δε εκτελεστικό όργανο να προεδρεύει ex officio ο εκάστοτε Δήμαρχος Αθηναίων, Θεσσαλονίκης ή των μεγάλων Δήμων των υπολοίπων πολεοδομικών συγκροτημάτων.

Χρηματοδότηση της μητροπολιτικής διακυβέρνησης

Οι μητροπολιτικές περιφέρειες θα διαφοροποιούνται, βεβαία, ως προς τη χρηματοδότηση τους ανάλογα με τις αρμοδιότητες που θα αναλαμβάνουν.

Είναι θεωρητικά και εμπειρικά αποδεδειγμένο και αποτελεί πλέον κατεύθυνση του ισχύοντος Συντάγματος, ότι ένα σημαντικό ποσοστό των εσόδων της Αυτοδιοίκησης πρέπει να προέρχεται από ίδιους πόρους και ιδιαίτερα από τοπικά έσοδα. Έτσι μόνο θα διασφαλισθεί η αρχή της υπευθυνότητας των τοπικών αρχών και ο δημότης - πολίτης θα αντιληφθεί που κατευθύνονται οι πόροι που διαθέτει και τους διαχειρίζονται οι τοπικές αυτοδιοικήσεις.

Ενδεικτικά πηγές πόρων για τη χρηματοδότηση των μητροπολιτικών αυτοδιοικήσεων, μπορεί να είναι:

1) Ο Φόρος Ακίνητης Περιουσίας (Φ.Α.Π.). Θεωρείται ο κατ'' εξοχήν φόρος της Τοπικής Αυτοδιοίκησης που συναντάται σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες. Ο συντελεστής φορολογίας της ακίνητης περιουσίας μπορεί να είναι διαφοροποιημένος. 2) Φόρος Επιτηδεύματος 3) Φόρος Εισοδήματος 4) Φόροι που επιβάλλονται στα αυτοκίνητα

Εκτός από τα φορολογικά έσοδα ένα άλλο μεγάλο μέρος των εσόδων της Μητροπολιτικής Αυτοδιοίκησης θα προέρχεται από κρατικές επιχορηγήσεις.

Η διοικητική αναδιάρθρωση των Μητροπολιτικών περιοχών της χώρας, θεωρείται επομένως επιτακτική.

Με τη δημιουργία των Μητροπολιτικών δομών, θα είναι επιτυχής η αντιμετώπιση των προβλημάτων των μητροπολιτικών περιοχών της χώρας.

Το νέο πλαίσιο Μητροπολιτικής διακυβέρνησης αναμένεται να επιφέρει σημαντικά οφέλη στη βιώσιμη ανάπτυξη του μητροπολιτικού χώρου, στη βελτίωση της ποιότητας ζωής και του περιβάλλοντος και της παροχής υπηρεσιών στους πολίτες.

Ηράκλειο Παρασκευή 22/10/2004