Καπνοκοπτήριο

Στην Αγία Τριάδα, στη θέση όπου το πρώτο ήμισυ του 17ου αιώνα υπήρχε η Μονή της Παναγίας της Ακρωτηριανής, βρίσκεται το κτίριο του καπνοκοπτηρίου.

Το κτίριο έχει κάτοψη σε ορθογώνιο σχήμα και συμμετρία κατά τους δύο άξονες κατασκευής (βορρά-νότο, ανατολή-δύση). Σήμερα ο λιθόκτιστος τοίχος που το περιβάλλει καθώς και το κτίριο είναι κηρυγμένα μνημεία (ΦΕΚ. 45/Α/18-3-47). Ο Σταυρινίδης αναφέρει ότι το μοναστήρι κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους και με τα υλικά του ανεγέρθηκε τον 19ο αι. το σημερινό κτίριο.

Το κτίριο του Καπνοκοπτηρίου είναι δυόροφο κεραμοσκεπές κτίσμα αποτελούμενο από τρεις πτέρυγες. Οι πτέρυγες έχουν στέγες σε διαφορετικά επίπεδα και αυτό συντελεί στην κλιμάκωση των όγκων τους. Ο κύριος όγκος του κτιρίου προβάλλει υψηλότερα από τους άλλους και σε αυτόν υπάρχουν δύο μεγάλες αίθουσες μία σε κάθε όροφο. Η επικοινωνία του ισογείου με τον πρώτο όροφο επιτυγχάνεται με δύο ξύλινες σκάλες που βρίσκονται στις παράπλευρες πτέρυγες. Οι τοιχοποιίες είναι κατασκευασμένες από αργολιθοδομή ενώ στις γωνίες, με λαξευτά πελέκια διαμορφώνονται παραστάδες.

Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή (κονάκι Μιρτζά Εφέντη), οδός Άλμπερτ

Από τα πιο κομψά και ενδιαφέροντα κτίσματα της Βαλκανικής αρχιτεκτονικής της πόλης είναι το κονάκι του Μιρτζά Εφέντη που σήμερα αποτελεί ιδιοκτησία της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Αρχιτεκτονικά και μορφολογικά στοιχεία τόσο της Οθωμανικής αρχιτεκτονικής όσο και του νεοκλασικισμού χαρακτηρίζουν το κτίριο. Στην πρόσοψη δεσπόζουν αφενός το τούρκικο σαχνισί που υποβαστάζεται από καμπυλόκυρτα φουρούσια απλής μορφής και έχει διακοσμητικούς νεοκλασικούς ψευδοκίονες στις ακμές του, παράθυρα με καφασωτά και σύνθετα γείσα, αφετέρου η είσοδος του σπιτιού που έχει νεοκλασική διαμόρφωση.
Η αυλή έχει επίστρωση με βοτσαλωτό δάπεδο.

Κτίριο Ιστορικού Μουσείου

Έχει χαρακτηριστεί ως Ιστορικό Διατηρητέο Μνημείο και Έργο Τέχνης. Διόροφο κτίριο, εξαίρετο δείγμα της νεοκλασικής αρχιτεκτονικής. Η είσοδος διαμορφώνεται με μαρμάρινο προστώο και πώρινους κίονες. Τα παράθυρα του ισογείου στην πρόσοψη καθώς και στο νότιο τμήμα της Ανατολικής και Δυτικής όψης έχουν ημικυκλικά υπέρθυρα και πλαισιώνονται από Καρυάτιδες (Ερμαί) που φέρουν αέτωμα ενώ τα λοιπά έχουν απλά ευθύγραμμα περιθυρώματα. Η βόρεια πλευρά του κτιρίου διαμορφώνεται σε «SCARPA» κατά τα Ενετικά πρότυπα. Στη νότια πλευρά του κτιρίου υπάρχει αύλειος χώρος που περιφράσσεται από νεοκλασικής μορφής αυλότοιχο. Το εσωτερικό του κτιρίου έχει ζωφόρους στις επιστέψεις των τοίχων με θέματα από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια.
Κτίστηκε στη θέση παλαιότερου αρχοντικού το 1870 με σχέδια του Λ. Κανταντζόγλου. Πυρπολήθηκε και καταστράφηκε από τους Τούρκους κατά τα γεγονότα της 25ης Αυγούστου 1898. Επανακατασκευάστηκε το 1903 σε σχέδια του Κ. Τσαντηράκη (τα οποία σώζονται), που βασίστηκαν στην προηγούμενη λύση.

Κτίριο «Εφκάφι» ιδιοκτησίας κληρονόμων Μηλιαρά, Έβανς 24

Το κτίριο ιδιοκτησίας κλ. Μηλιαρά στην οδό Εβανς, γνωστό ως «Εφκάφι», είναι το ένα από τα δύο πρώτα Δημόσια Τούρκικα κτίσματα που κατασκευάστηκαν σύμφωνα με τις επιταγές του Νεοκλασικισμού στο Ηράκλειο.
Χτίστηκε γύρω στο 1878 για να στεγάσει την Υπηρεσία Εφκαφίων, Τούρκικη Δημόσια Υπηρεσία που είχε στη δικαιοδοσία της όλα τα αφιερωμένα σε Φιλανθρωπικά Ιδρύματα κτίρια. Η Νεοκλασική διάρθρωση της πρόσοψης είναι σαφής:
Άξονες συμμετρίας διέπουν την σύνθεση, γίνεται τονισμός του κεντρικού στοιχείου της εισόδου, τα ανοίγματα είναι υψόκορμα και γείσα, πεσσοί επίκρανα κλπ. χαρακτηρίζουν το σύνολο. Ενδιαφέρον μορφολογικό στοιχείο είναι οι ποδιές των παραθύρων του ορόφου όπου το επίχρισμα παίρνει τη μορφή καφασωτού-ανάμνηση της Οθωμανικής Αρχιτεκτονικής.
Το κτίσμα είναι εξαιρετικά κομψό και ενδιαφέρον δείγμα των πρώτων εφαρμογών του Νεοκλασικισμού στο Ηράκλειο στο οποίο χρησιμοποιήθηκαν και στοιχεία από την ευρύτατα τότε διαδεδομένη Βαλκανική αρχιτεκτονική.

Κτίριο ιδιοκτησίας Φ. Χατζηδάκη, Ζωγράφου και Αβέρωφ

Πρόκειται για αξιόλογο κτίριο του ύστερου Νεοκλασικισμού. Το κτίσμα είναι διώροφο με υπόγειο και στεγάζεται με ξύλινη κεραμοσκεπή στέγη. Η πρόσοψή του έχει μορφολογηθεί με επιμέλεια ενώ εντελώς απλές ήταν οι άλλες όψεις. Η διάρθρωση της πρόσοψης έχει γίνει με αυστηρούς άξονες συμμετρίας.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διαμόρφωση του μεσαίου τμήματος της κύριας όψης, όπου στο ισόγειο και στον όροφο σχηματίζεται επιστήλιο με δωρικές και ιωνικές κολώνες αντίστοιχα ενώ η απόληξη στέφεται με αέτωμα. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει η σιδεριά της πόρτας εισόδου σε ρυθμό art nouveau και η οδοντωτή ταινία του θριγκού που διατρέχει την όψη.
Τα πλαίσια των ανοιγμάτων έχουν γείσα και γεισίποδες και οι ποδιές των παραθύρων είναι διακοσμημένες με ρόδακες.

Κτίριο «Bon Marche» ιδιοκτησίας Α. Πολυκράτη, Αγίου Μηνά 8

Το περίφημο «Bon Marche», ήταν ιδιωτικό κατάστημα που ανήκε στους υιούς Χουσείν Μωχαρέμ Λιτσαρδάκη. Κτισμένο το 1892 στην οδό Αγ. Μηνά 8 αποτελεί ένα ενδιαφέρον δείγμα Τούρκικου κτιρίου όπου έχουν χρησιμοποιηθεί νεοκλασικά στοιχεία και στοιχεία της Βαλκανικής αρχιτεκτονικής με άρτιο αισθητικό αποτέλεσμα.
Στο ισόγειο, το χαρακτηριστικό και μεγάλου πλάτους χαμηλωμένο τόξο από πώρινους λαξευτούς αψιδόλιθους της εισόδου έχει συνδυαστεί με τα Νεοκλασικά στοιχεία των θυρωμάτων και έχει επίκρανο και κλειδί τόξου με επιπεδόγλυφες διακοσμήσεις ανατολίτικης επιρροής. Στον πρώτο όροφο ο κλειστός εξώστης έχει, σε συμμετρική διάταξη, δύο αβαθείς κόγχες εκατέρωθεν ενός κεντρικού ανοίγματος. Επάνω από τα επίκρανα των γωνιακών παραστάδων του πρώτου ορόφου υπάρχει ζωφόρος με τρίγλυφα και μετόπες, γείσο με γεισήποδες. Διαμορφώνεται επίσης πλήρες στηθαίο με γωνιακούς πεσσούς και απόληξη σε σχήμα μισής έλλειψης, στο τύμπανο της οποίας υπάρχει μετάλλιο με αραβική επιγραφή.

Κτίριο ιδιοκτησίας Καληωράκη, Λεωφ. Σοφοκλή Βενιζέλου και Θεοτοκοπούλου

Το κτίριο αυτό αποτελεί αξιόλογο δείγμα του όψιμου Νεοκλασικισμού και χαρακτηριστικό παράδειγμα αστικής αρχιτεκτονικής των πρώτων δεκαετιών του 20ου αιώνα. Η πρόσοψή του είναι ιδιαίτερα επιμελημένη. Η μορφολογική της οργάνωση γίνεται με αυστηρούς άξονες συμμετρίας που τονίζονται ιδιαίτερα από τα επί μέρους στοιχεία: Δίδυμοι κίονες Ιωνικού ρυθμού στον εξώστη του πρώτου ορόφου, κολώνες Δωρικού ρυθμού στο μπαλκόνι του ισογείου και ημικυκλική χαρακτηριστική απόληξη του μεσαίου, σε προβολή, τμήματος της πρόσοψης. Οι ποδιές των παραθύρων διαμορφώνονται με πήλινους κιονίσκους (μπαλούστρες) και τα μπαλκόνια έχουν σφυρήλατο κιγκλίδωμα με συμμετρικές διακοσμήσεις.

Πλαστήρα 106

Πολύ ενδιαφέρον πετρόκτιστο διώροφο κεραμοσκεπές κτίσμα του όψιμου νεοκλασικισμού και του εκλεκτικισμού.

Η όλη σύνθεση διέπεται από αυστηρούς κάθετους και οριζόντιους άξονες συμμετρίας και τονίζεται με γείσα, παραστάδες και περιθυρώματα με κυμμάτια. Στο ισόγειο τα ανοίγματα πλαισιώνονται με λίθινους λαξευτούς πεσσούς. Οι εξώστες στηρίζονται σε λίθινα σχηματοποιημένα φουρούσια και έχουν απλό γεωμετρικό κιγκλίδωμα. Η είσοδος του ορόφου βρίσκεται στην πλάγια όψη του κτίσματος. Η προσπέλαση γίνεται δια μέσου σκεπαστής εισόδου που βρίσκεται στο ισόγειο, της οποίας το δώμα λειτουργεί σαν αυλή για την κατοικία του ορόφου. Η είσοδος της αυλής πλαισιώνεται με λίθινους λαξευτούς πεσσούς που απολήγουν σε περίτεχνα λίθινα λαξευτά ανθέμια. Η σιδεριά έχει γεωμετρικό και φυτικό διάκοσμο.

Αρχοντικό του Μπέη Σεκεριά, ιδιοκτ. Σκεύως Μπλαβάκη, Αποκορώνου 15

Αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα Βαλκανικής αρχιτεκτονικής με σαφείς νεοκλασικές επιρροές. Η πρόσοψή του χαρακτηρίζεται από σαχνισί που στηρίζεται σε απλά μεταλλικά φουρούσια και είχε διακοσμητικά κολωνάκια στις ακμές του. Το σαχνισί στέφεται με αέτωμα πλαισιωμένο με σύνθετο ξύλινο γείσο.
Το μέγεθος του κτιρίου, η διάρθρωση των χώρων του, η ποικιλία των μορφών των επί μέρους τμημάτων του και η υψηλή αισθητική αντίληψη που αποπνέει το καθιστούν μοναδικό για το Ηράκλειο.

 

 

Κτίριο ιδιοκτησίας Τσαχάκη, Θεσσαλονίκης 11

Το σπίτι αυτό είναι από τα κομψότερα δείγματα του όψιμου «ρομαντικού» Νεοκλασικισμού. Κτίστηκε την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα από τον αρχιτέκτονα Δ. Κυριακό. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η αρχιτεκτονική λύση με την οποία διαμορφώθηκαν οι όψεις του κτιρίου οι οποίες εγγράφονται, με ημικυκλική απότμηση, στη γωνία που δημιουργούν οι δρόμοι. Αξιόλογες είναι επίσης και οι υπόλοιπες αρχιτεκτονικές και μορφολογικές επιλογές: ο ημικυκλικός εξώστης υποβαστάζεται από δωρικούς κίονες, οι όψεις ορίζονται με πεσσούς και παραστάδες, αετώματα, κόγχες και πήλινα διακοσμητικά στοιχεία συνθέτουν ένα άρτιο, αισθητικά, αποτέλεσμα.

Κτίριο «Μαυράκη» ιδιοκτησίας Τράπεζας Πίστεως, Στυλιανού Γιαμαλάκη 7

Λαμπρό δείγμα του ύστερου Νεοκλασικισμού είναι το κτίριο το γνωστό ως «οικία Μαυράκη» ιδιοκτησία σήμερα της Τράπεζας Πίστεως. Κατασκευάστηκε, πιθανότατα, τη δεύτερη δεκαετία του 20ου αιώνα στη συνοικία Ρετζέπ-Αγά στη με αριθμό 167 οδό της πόλεως, που λίγο αργότερα ονομάστηκε οδός Σφακίων. Ο αρχικός ιδιοκτήτης Ζαχαρίας Ιερωνυμάκης το άφησε κληρονομιά το 1921 στο γιο του Ηρακλή Ιερωνυμάκη ο οποίος το πούλησε στη συνέχεια στον Εμμανουήλ Παντελάκη. Αυτός με τη σειρά του το έδωσε ως προίκα της κόρης του στο δικηγόρο Σ.Μαυράκη το 1948.
Το κτίριο έχει όλα τα χαρακτηριστικά στοιχεία του ύστερου νεοκλασικισμού. Η διάρθρωση της όψης υπακούει σε αυστηρούς άξονες συμμετρίας. Ιδιαίτερα τονισμένος είναι ο κεντρικός κατακόρυφος άξονας όπου διαμορφώνεται, σε εσοχή, η κύρια είσοδος. Οι γωνίες του κτιρίου τονίζονται με λαξευμένους πωρόλιθους κτισμένους κατά το ισόδομο σύστημα ενώ ψευδοπαραστάδες και μικροί κίονες που στέφονται με σχηματοποιημένα κορινθιακά επίκρανα, ορίζουν τα διάφορα επί μέρους τμήματα της πρόσοψης. Η όλη σύνθεση χαρακτηρίζεται ακόμη από τα σύνθετα γείσα, την αετωματική απόληξη του κεντρικού τμήματος, τις μπαλούστρες κάτω από τα υψίκορμα παράθυρα και τις λεπτοδουλεμένες σιδεριές.
Το κυρίαρχο αρχιτεκτονικό στοιχείο είναι η, μοναδική για το Ηράκλειο, τρουλοειδής ξύλινη κατασκευή του κτιρίου. Οι κατασκευές αυτές -"BELVEDERE"- ήταν στοιχείο συνηθέστατο στη βόρεια Ευρώπη. Ενώ όμως εφαρμόστηκαν συχνά στα αστικά κέντρα της κεντρικής και βόρειας Ελλάδας (Αθήνα, Θεσσ/κη, Πάτρα) και σε πολυτελή προάστιά τους όπως η Κηφισιά, σπάνια συναντώνται στη νότια Ελλάδα και τα νησιά.

Ομάδα Εργασίας: Κ. Κοιλαδή, Γ. Κολυβάκης, Κ. Λεμπιδάκη, Ν. Παπαδάκης-Χουρδάκης, Χ. Τζομπανάκη.
Συντονίστρια: Χρυσ. Τζομπανάκη

Φεβρουάριος 1994
Περιφέρεια Κρήτης, ΤΕΕ-ΤΑΚ

Οικία Χρονάκη

Πρόκειται για πολύ αξιόλογο κτίριο βαλκανικής αρχιτεκτονικής με νεοκλασικές επιδράσεις και με πολύ ενδιαφέροντα ζωγραφικό εσωτερικό διάκοσμο. Η διάταξη των επιμέρους όγκων του είναι πολύπλοκη και αναπτύσσεται γύρω από υπαίθριους ή ημιυπαίθριους εσωτερικούς χώρους καλυμμένους με βοτσαλωτά δάπεδα. Το ισόγειο είναι κτισμένο με πέτρα, όπως και τμήματα του ορόφου, ενώ το υπόλοιπο είναι ξυλόπηκτο. Το ξύλο γίνεται το κυρίαρχο δομικό και μορφολογικό στοιχείο της όλης κατασκευής. Εξαιρετικά σημαντικά είναι τα στοιχεία από ξύλο (ταβάνια, μουσάντρες, ξύλινα εσωτερικά διαχωριστικά), που αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της αρχιτεκτονικής και αισθητικής αντίληψης αυτής της ομάδας κτισμάτων.
Ανακαινισμένη από τις τεχνικές υπηρεσίες του Δήμου Ηρακλείου (σε συνεργασία με την τοπική Εφορία Νεωτέρων Μνημείων) περιέχει αντικείμενα τέχνης που προσιδιάζουν στον χαρακτήρα της και συγχρόνως φιλοξενεί μία σειρά στοιχεία που έχουν βασική σημασία στην κατανόηση της όλης πολιτιστικής φυσιογνωμίας της πόλης του Ηρακλείου.

Μερικά από αυτά είναι:

• Ένα σύνολο παλαιών επίπλων αραβοτουρκικής προέλευσης,

• Χάρτες και γκραβούρες του 17ου και 18ου αιώνα,

• Μία συλλογή παλαιών καρτ ποστάλ με φωτογραφίες και θέματα από τη ζωή του Ηρακλείου στις πρώτες δεκαετίες του αιώνα μας,

• Ένα πλήρες αντίγραφο των Ιεροδικαστικών Κωδίκων του «Τουρκικού Αρχείου Ηρακλείου»

 

Επιμέλεια: Ειρήνης Βαλληνδρά-Σχιζάκη
Αρχιτέκτων Δήμου Ηρακλείου